Za oknem na dobre zagościła już wiosna. Wraz z nią, zbliża się też okres Wielkanocy. Ten czas to nie tylko ważne święto dla wielu ludzi, ale także ogromna inspiracja dla twórczości wybitnych kompozytorów. To właśnie w oparciu o tę tematykę powstało wiele wielkich dzieł muzyki klasycznej.

Muzyka wielkanocna nie tylko zachwyca formą i bogactwem wyrazu, ale także wspaniale wprowadza w nastrój tego wyjątkowego czasu. Czego więc warto posłuchać w Wielkim Tygodniu? Oto kilka propozycji:

Pasje wielkich mistrzów, czyli muzyka wielkanocna w najlepszym wydaniu

Pasja to utwór o tematyce męki i śmierci Chrystusa. Gatunek ten powstał w XII wieku, jako część chorału gregoriańskiego. Jest to w zasadzie flagowa pozycja w repertuarze muzyki wielkanocnej. Na początku XVII w. wieku pasja stała się formą kantatowy-oratoryjną, składającą się z recytatywów, arii, duetów, tercetów i chórów. Forma z pozoru zbliżona jest do opery, ale co ważne, pozbawiona jest akcji scenicznej i choreografii, a także kostiumów i elementów scenografii.

To właśnie w XVII wieku powstały dwa największe arcydzieła tego gatunku: Pasja wg św. Jana oraz Pasja wg. św Mateusza. Autorem jednego i drugiego dzieła jest mistrz epoki baroku – Jan Sebastian Bach. Kompozycje dzieli zaledwie kilak lat, ale można w nich rozpoznać znamiona nieustannego rozwoju kompozytora i skłonności do eksperymentowania z nowymi środkami wyrazu.

Forma pasji znalazła swoje miejsce również w polskiej muzyce współczesnej. Do najsłynniejszych dzieł ten okresu należą “Pasja wg. św. Łukasza” Krzysztofa Pendereckiego oraz “Pasja wg. św. Marka” Pawła Mykietyna.  Utwory nawiązują do tradycyjnej formy, ale posługują się już odmiennymi, nowoczesnymi technikami dźwiękowymi.

Stabat Mater

“Stabat Mater”, czyli inaczej “Stała Matka (bolejąca)” to część liturgii opowiadająca o cierpieniu Matki Boskiej po śmierci Chrystusa. Występuje też jako integralna część pasji. Muzyka wielkanocna nie mogłaby się obejść bez chociaż jednej wersji tego utworu. Słowa napisał w XIII wieku Jacopone da Todi. Po ich muzyczną interpretację na przestrzeni wieków sięgali tacy mistrzowie jak A. Dvorak, F. Schubert, J.Haydn, A. Vivaldi, G.Rossini czy G. Verdi i wielu, wielu innych. W polskiej muzyce odnajdziemy to dzieło w twórczości K. Pendereckiego (jako część wspomnianej już “Pasji…”) oraz K. Szymanowskiego.

Na szczególną uwagę zasługuje wyjątkowo znane “Stabat Mater”, które skomponował barokowy kompozytor Giovanni Batista Pergolesi. Już w XVIII wieku stało się ono najczęściej wydawanym utworem w wersji nutowej, a przez wielu do dziś uznawane jest za najwspanialszą pasję w historii muzyki.

Warto również wspomnieć, że na muzyczne opracowania “Stabat Matter”, skomponowane przez Giovanniego da Palestrinę natkniemy się już w epoce renesansu. Natomiast cofając się jeszcze o krok wstecz odkryjemy również wersję “Stabat Mater Dolorosa” anonimowego twórcy epoki średniowiecza.

Muzyka wielkanocna ukryta w siedmiu słowach…

Muzyka wielkanocna to także wyjątkowo osobiste dzieło oratoryjne J. Haydna – “7 słów Chrystusa na krzyżu” . Kompozytor stworzył 7 medytacji muzycznych, z których każda odnosi się do jednej z siedmiu sekwencji słów, wypowiedzianych przez Chrystusa na krzyżu. Każda medytacja poprzedzona jest wstępem, a całość wieńczy spektakularny finał, jako symbol trzęsienia ziemi w chwili śmierci Jezusa.

Do tej tematyki nawiązał również w swojej wczesnej twórczości francuski kompozytor epoki romantyzmy Cesar Franck, komponując utwór “7 słów Chrystusa”.

Czas Wielkanocy w innych dziełach wybitnych kompozytorów

Nastrój muzyki wielkanocnej możemy odnaleźć jeszcze w wielu innych kompozycjach. Mowa tu choćby o “Ciemnych jutrzniach”, które skomponował Francois Couperin. Francuski kompozytor stworzył to dzieło z myślą o duchowym przygotowaniu na Wielkanocy. Do dziś z całego zbioru zachowały się jedynie jutrznie przeznaczone na Wielką Środę, ale wielu muzykologów uważa tę kompozycję za najlepszy utwór wokalny XVIII wieku.

“Jutrznia” to również dzieło Krzysztofa Pendereckiego, które składa się z dwóch części i jest jakby przedłużeniem skomponowanej przez niego pasji. Całość tworzy tryptyk. Utwór dotyczy wydarzeń, które nastąpiła już po męce Chrystusa na krzyżu. Pierwsza część kompozycji to “Złożenie Chrystusa do grobu”, a druga – “Zmartwychwstanie”.

Muzyka wielkanocna i radość zmartwychwstania

Muzyka wielkanocna to nie tylko utwory bazujące na smutnej i refleksyjnej tematyce.

Kantata BWV 4 „Der Himmel lacht! Die Erde jubilieret ”(„Śmieje się Niebo i Ziemia raduje!”) J.S. Bacha, napisana dokładnie na pierwszy dzień Świąt i nawiązująca do radosnych wydarzeń zmartwychwstania Jezusa Chrystusa.

Natomiast jednym z najbardziej znanych, a zarazam podniosłych utworów jest słynne “Hallelujah” G.F Heandla. Jest to jedna z części oratorium”Mesjasz” BWV 56, które opowiada o życiu, śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa. Utwór jest przepełniony patosem, radością i świeżością, idealnie oddając radość z triumfu życia nad śmiercią.

Muzyka wielkanocna to zarówno utwory skłaniające do zadumy i refleksji, jak i te pełne życia i radości. Każdy z nich niesie ze sobą wielką wartość muzyczną. Dzieła te nieprzypadkowo na dobre zapisały się na kartach muzycznej historii. Dobrze jest posłuchać ich w Wielkim Tygodniu, ale także wprowadzić na stałe do swojej muzycznej audioteki i wracać do nich nie tylko w czasie świąt.