Rozwój muzyczny dzieci bazuje na kilku istotnych fundamentach, które odpowiednio ukierunkowane, stanowią solidną podstawę dla edukacji muzycznej. Jednym z nich jest audiacja – rodzaj swoistego myślenia muzycznego. Pozwala ona nie tylko na mechaniczne powtarzanie lub odtwarzanie muzyki w głowie. Przede wszystkim daje możliwość “wyobrażenia” sobie muzyki wraz z dogłębnym zrozumieniu jej struktury, bez konieczności jej fizycznej obecności.

Czym jest audiacja?

Audiacja stanowi ważny czynnik w teorii uczenia się muzyki profesora Edwina Eliasa Gordona. Pedagog posługiwał się tym terminem mniej więcej od 1975 roku określając proces, w którym wydarza się świadome wyobrażenie sobie muzyki lub jej elementów, nawet jeśli w danym momencie nie jest ona słyszalna. Jest to słyszenie i przetwarzanie we własnym umyśle muzyki, która nie jest lub mogła nigdy nie być fizycznie obecna.

Audiacja w muzyce jest tym samym, czym myślenie dla mowy i języka. Audiowanie podczas wykonywania muzyki jest analogiczne do myślenia podczas mówienia. Natomiast kiedy mówimy o audiacji podczas słuchania utworu, jest to proces adekwatny do myślenia o tym, co właśnie powiedział nasz rozmówca.

Zdaniem profesora, audiacja to bez wątpienia podstawa rozwoju i uzdolnień muzycznych, zarówno tych rozwijających się, jak już tych ustabilizowanych.

Audiacja – typy oraz stadia

Audiacja jest wszechobecna. Może wydarzać się zarówno podczas słuchania muzyki, jak i odtwarzania, wykonywania, tworzenia, a nawet improwizacji. Dzieli się ona na 8 typów oraz posiada 6 stadiów.

Typy audiacji

Wyróżniamy osiem typów audiacji. Nie muszą one występować w określonej kolejności. Są to:

1. słuchanie znanej i nieznanej muzyki
2. czytanie nut po cichu lub wykonywanie ich głosem, czy też instrumentem (dot. muzyki znanej i nieznanej)
3. zapisywanie słuchanej w danym momencie muzyki (znanej lub nieznanej)
4. odtwarzanie znanej muzyki po cichu lub głosem (albo instrumentem)
5. zapisywanie znanej muzyki z pamięci
6. tworzenie lub improwizowanie nieznanej muzyki (w ciszy lub głosem/instrumentem)
7. czytanie nut podczas tworzenia nieznanej muzyki
8. zapisywanie stworzonej i improwizowanej muzyki nieznanej

Stadia audiacji

Istnieje sześć stadiów audiacji, które mają charakter cykliczny i sekwencyjny. Przechodzą one płynnie między sobą, nakładając się na siebie. Mamy z nimi do czynienia podczas słuchania muzyki, kiedy to:

1. dźwięk zostaje usłyszany i przechowywany
2. dźwięk zostaje zorganizowany audiacyjnie – staje się serią motywów tonalnych i rytmicznych z określonymi centrami tonalnymi oraz makrobitami
3. tonalność i metrum tworzą podstawy dla wyaudiowanych motywów
4. zorganizowane już motywy są przechowywane w pamięci audiacyjnej
5. porównywanie przechowywanych już motywów z innymi, nowymi, pod względem podobieństw i różnic oraz związków
6. przewidywanie i audiowanie motywów w znanej lub nieznanej muzyce

Audiacja – czym nie jest i z czym łatwo ją pomylić

Edwin Gordon zwracał uwagę na fakt, że audiacja nie jest tym samym co percepcja słuchowa, o której mówimy wówczas, kiedy dźwięk muzyki jest faktycznie obecny. Jednak percepcja słuchowa, jest niezbędna do procesu audiacji. Dziecko musi być w stanie przyswoić dźwięk, który istnieje fizycznie, aby mogło nauczyć się audiować.

Należy jednak pamiętać, że do audiowania nie jest potrzebna jakakolwiek wiedza o notacji, teorii muzyki lub jej historii. Co więcej, zbyt dużo teorii muzyki potrafi zaćmić kreatywność oraz sztukę improwizacji.

Wewnętrzne słyszenie, naśladowanie, czy mechaniczne zapamiętywanie, to także umiejętności, do których błędnie porównywana jest audiacja. Okazuje się jednak, że wewnętrzne słyszenie lub naśladowanie może wydarzać się zupełnie bez udziału audiacji. Wszystko sprowadza się do tego, że audiacja jako myślenie muzyczne to nie tylko mechaniczne powtarzanie, wyobrażanie, czy umiejętność usłyszenia dźwięku w głowie, ale przede wszystkim rozumienie jego znaczenia. Brak umiejętności audiacyjnych można porównać do powtarzania słów w obcym języku, bez wiedzy na temat tego, co znaczą.

Jednakże naśladowanie jest z audiacją bezpośrednio związane, ponieważ dzieci muszą najpierw nauczyć się naśladować, aby nabyć zdolności audiacyjne. Natomiast aby nauczyć się naśladowania, konieczna jest najpierw umiejętność rozpoznawania.  Naśladowanie porównać można do kopiowania. Natomiast audiowanie, to wizualizacja.

Różnicę między audiowaniem a mechanicznym zapamiętywaniem łatwo zauważyć podczas nauki gry na instrumencie. Podczas gry i ćwiczeń, często zdarzają się błędy. Jeśli dziecko audiuje, łatwo poprawi błąd lub płynnie przejdzie dalej w utworze bez zatrzymywania się. Jeśli natomiast dziecko nauczyło się utworu tylko w ramach mechanicznego zapamiętywania, uporanie się z pomyłką będzie dla niego trudniejsze. Prawdopodobnie będzie musiało zatrzymać grę, przypomnieć sobie notację, kolejność palcowania lub ruchy mięśni.

Audiacja wstępna

O audiacji wstępnej mówimy w przypadku małych dzieci, które mają do czynienia zarówno ze niestrukturyzowanym jak i strukturyzowanym nieformalnym kształceniem muzycznym.

Proces audiacji wstępnej posiada trzy typy. Są to:

• akulturacja
• imitacja
• asymilacja

Istnieją dwie zasadnicze cechy, które odróżniają audiację właściwą (rozwijającą się u dzieci kształconych formalnie, czyli. np. w szkole muzycznej) od audiacji wstępnej (występującej u małych dzieci, kształcących się w sposób nieformalny). Pierwszą z nich jest fakt, że typy i stadia audiacji wstępnej choć są podstawą uczenia się, stanowią etap przejściowy, przygotowujący do audiacji właściwej. Druga to fakt, że poziom audiacji wstępnej nie ma wiele wspólnego z poziomem teorii uczenia się muzyki. Typy i stadia audiacji wstępnej same w sobie są poziomami, a gotowość do wejścia w kolejny etap wyznacza raczej wiek dojrzałości muzycznej, a nie wiek chronologiczny. Co więcej, wchodzenie w kolejne stadia nie musi wcale odbywać się równolegle dla zdolności tonalnych i rytmicznych. Jest w to również zaangażowany nie tylko sam rozwój muzyczny, ale też rozwój emocjonalny i fizyczny dziecka.

Nawet w przypadku wysokich zdolności muzycznych nie zaleca się nacisku do przechodzenia na kolejny “poziom”. Dużo korzystniejsze dla dzieci jest głębokie i dłuższe zanurzenie się w danym stadium niż szybkie i powierzchowne dotknięcie tematu.

Typy i stadia audiacji wstępnej

Typy i stadia audiacji wstępnej wiążą się ściśle z rozwojem dziecka i dotyczą różnych obszarów:

Akulturacja (typ pierwszy)

Akulturacja trwa od narodzin do ok. 2-4 roku życia. U dziecka występuje wtedy mniejsza świadomość otoczenia.

Stadia akulturacji:

• absorpcja – nastawiona na gromadzenie dźwięków z otoczenie, dziecko słucha i przyswaja
• reakcje przypadkowe – dziecko zaczyna reagować, gaworzyć, poruszać się, ale jest to nieadekwatne do dźwięków środowiska
• reakcje celowe – dziecko stara się poruszać i gaworzyć w kontekście muzyki i dźwięków płynących z otoczenia

Imitacja (typ drugi)

Trwa mniej więcej od 2-4 do 3-5 roku życia. Dziecko uczestniczy świadomie, ale koncentruje się przede wszystkim na środowisku.

Stadia imitacji:

• pozbywanie się egocentryzmu – dziecko rozpoznaje, że jego reakcje nie pasują do dźwięków z otoczenia
• przełamywanie kodu – dziecko naśladuje z pewnym stopniem dokładności dźwięki z otoczenia oraz motywy rytmiczne i/lub tonalne

Asymilacja (typ trzeci)

Trwa mniej więcej od 3-5 lat do 4-6 roku życia. Dziecko uczestniczy już świadomie i jest skoncentrowane na sobie.

Stadia asymilacji:

• samoobserwacja – dziecko zaczyna dostrzegać brak koordynacji, odczuwa niespójność między śpiewem, ruchem i oddechem
• koordynacja – dziecko koordynuje ruch, oddech oraz śpiew

Audiacja wstępna to szeroki temat poruszający wiele aspektów. Jest on jednak niezbędnym fundamentem edukacji muzycznej. W kolejnych artykułach przyjrzymy się zatem bliżej poszczególnym typom i stadiom, aby w pełni zrozumieć fenomen i znaczenie tego procesu.