Synteza sztuk to piękna idea mówiąca o tym, że sztuka może przemawiać jednym głosem nawet wtedy, gdy używa do tego różnych środków wyrazu. Zazwyczaj artystów cechuje pewna wrażliwość, która nie pozwala im pozostać obojętnymi na inne formy sztuki poza tymi, które sami uprawiają. Dzięki temu istnieją dzisiaj wielkie dzieła, w których różnorakie dziedziny przenikają i inspirują się nawzajem.

Powstają:

• balety i opery, które łączą teatr, muzykę oraz taniec;
• dzieła muzyczne takie jak “Obrazki z wystawy” M. Musorgskiego, inspirowane płótnami malarzy;
• obrazy, na których możemy podziwiać motyw muzyki w malarstwie.

Muzyka na obrazach pojawia się bardzo często, zarówno w dziełach polskich, jak i zagranicznych twórców. Zależnie od epoki czy indywidualnego stylu artysty obrazy te potrafią być bardzo różne, symboliczne lub dosłowne, abstrakcyjne i realistyczne. Wszystkie jednak ukazują wpływ muzyki na wrażliwość tworzącego je artysty.

Oto kilka przykładów znanych dzieł światowych malarzy, których motywem przewodnim jest muzyka.

“Skrzypce i gitara” – Pablo Picasso

Jest to dzieło słynnego artysty, w którym motyw muzyki w malarstwie obrazuje styl zwany “syntetycznym kubizmem“. Prekursorami tego nurtu byli Georges Braque oraz Pablo Picasso. Kubizm odrzucał perspektywę i dążył do geometrycznego uproszczenia elementów dzieła. Kubizm syntetyczny natomiast, dodawał do tej mieszanki elementy takie jak kawałki tapety, papieru czy gazety, a także geometryczne formy wkomponowane w płaszczyznę obrazu.

Na obrazie “Skrzypce i gitara” trudno odróżnić jeden instrument od drugiego. Obraz jest stonowany kolorystycznie, dzięki czemu odbiorca może w pełni skupić się na jego formie. Pablo Picasso namalował więcej obrazów o podobnej tematyce. Były to m.in.: “Skrzypce i winogrona” czy “Gitara i gazeta”.

“Margeurite Gachet przy pianinie” (1890) – Vincent van Gogh

Obraz przedstawia dwudziestoletnią córkę doktora Paula Gacheta – mecenasa i miłośnika sztuki oraz przyjaciela Vincenta van Gogha. Portret powstał podczas pobytu artysty w domu doktora, w Auvers-sur-Oise. Płótno zostało namalowane w formacie 50×100 cm w orientacji pionowej. Charakteryzują je odważne i energiczne pociągnięcia pędzla, mocne kolory oraz tło namalowane techniką puentylizmu. W listach do brata malarz zwracał uwagę, że obraz ten w jego odczuciu idealnie dopełnia i komponuje się z innym jego dziełem: “Pola pszenicy nieopodal Auvers”.

„Dziewczęta przy pianinie” (1892) – Auguste Renoir

Ten spokojny, utrzymany w pastelowych barwach obraz, powstał na zamówienie Musée du Luxembourg. Był to okres, w którym Francja dopiero zaczęła otwierać się na nowe trendy w malarstwie, dzięki czemu możliwe było wejście obrazów impresjonistycznych do kolekcji Muzeum Narodowego. Artysta potraktował zamówienie niezwykle poważnie, tworząc trzy dodatkowe wersje obrazu oraz dwa szkice.

“Kobieta grająca na wiolonczeli” (1928) – Róbert Berény

Róbert Berény to jeden z czołowych przedstawicieli malarstwa węgierskiego, który doświadczenie i inspiracje zdobywał w Paryżu. Obraz “Kobieta grająca na wiolonczeli” jest wizytówką twórczości artysty. Na płótnie podziwiamy żonę artysty. Kompozycja jest żywa, dynamiczna, pozwalająca niemal poczuć wydobywającą się z niej muzykę.

“Muzyka – Czerwona Orkiestra” – Salvador Dali

“Muzyka – Czerwona Orkiestra” to surrealistyczny hołd dla muzyki w twórczości hiszpańskiego malarza, jakim był Salvador Dali. Jest to symboliczne dzieło, będące częścią serii “Siedem sztuk”. Seria została namalowana w 1944 roku, jednak uległa zniszczeniu podczas pożaru. Zmotywowało to twórcę do namalowania obrazów raz jeszcze w 1957 roku. Wszystkie dzieła przedstawiają: balet, operę, kino, muzykę, taniec, radio, telewizję oraz teatr.

“Zielony skrzypek” (1923) – Marc Chagall

Marc Chagall był rosyjsko-francuskim malarzem i grafikiem, pochodzenia żydowskiego. Motyw muzyki w malarstwie artysty przewija się niejednokrotnie, głównie w postaci tańczącego na dachu skrzypka. Podobno inspiracją dla tej postaci był jego wujek -kompozytor, który chcąc pracować w ciszy i spokoju, często wymykał się na dach. Dzieła malarza stały się inspiracją do powstania słynnego musicalu “Skrzypek na dachu”.

W twórczości Chagalla motyw skrzypka przejawia się wiele razy, nie tylko w roli pierwszoplanowej. Jest to postać symboliczna, nawiązująca do pochodzenia artysty, ale także wewnętrznej walki i przemiany człowieka. Patrząc na skrzypka na obrazach Chagalla na myśl przychodzi również obraz “Skrzypek” polskiego artysty: Jerzego Dudy-Gracza, przedstawiający ten sam motyw, a nawet podobne ułożenie postaci.

Wasilly Kandinsky – człowiek który słyszał kolory

Wasilly Kandinsky był rosyjskim przedstawicielem abstrakcjonizmu. Trudno więc przypisywać jego obrazom konkretną interpretację i oczekiwać, że motyw muzyki w malarstwie tego artysty będzie jednoznaczny. Patrząc na jego obrazy trudno jednak oprzeć się wrażeniu, że muzyka lub choćby jej elementy czy też nawiązania do niej przewijają się niemal w każdym dziele artysty. Kadinsky od najmłodszych lat otaczał się muzyką oraz uczył się gry na instrumentach.

Warto również wspomnieć o nietypowej przypadłości, jaka cechowała artystę. Mowa tutaj synestezji. Jest to pewnego rodzaju “zaburzenie” sensoryczne, które pozwala odczuwać jeden bodziec poprzez wiele zmysłów. Oznacza to, że dana osoba widząc jakiś kolor jednocześnie słyszy przypisany do niego konkretny dźwięk. Analogicznie – słuchając muzyki, widzi kolory.

Na tej postawie na Google Arts and Culture przy współpracy z Antoine’em Bertinem i NSDOS powstał projekt “Play as Kandinsky”.

Jest to swego rodzaju interaktywny eksperyment. Dzięki połączeniu techniki oraz analizie zapisków artysty powstała symulacja, dzięki której każdy może doświadczyć tego, co przeżywał autor obrazu “Żółty-czerwony-niebieski” (1925) podczas powstawania dzieła.