Przyroda, która nas otacza, to nasze naturalne środowisko. Jest nieprzewidywalna, silna i nie przestaje zachwycać swoim pięknem pomimo coraz większej ingerencji ze strony człowieka. Dlatego właśnie wielu kompozytorów nie mogło pozostać obojętnym wobec uroków przyrody. W mniej lub bardziej bezpośredni sposób oddali jej cześć, czyniąc ją inspiracją dla swoich największych dzieł. Oto kilka przykładów wyjątkowych utworów, które swoimi dźwiękami malują pejzaże, ukazując piękno i siłę natury.

Przyroda w muzyce: cykl i zmienność

Cztery pory roku (Le quattro stagioni) – Antonio Vivaldi

“Cztery pory roku” to jedno z najbardziej rozpoznawalnych dzieł muzyki klasycznej. W tym doskonałym przykładzie muzyki ilustracyjnej, przyroda bez wątpienia odgrywa rolę pierwszoplanową. Jest to cykl czterech koncertów skrzypcowych, powstały około 1720 roku.

Na Cztery pory roku składają się:

• Koncert nr 1 E-dur „Wiosna” („La Primavera”), RV 269;
• Koncert nr 2 g-moll „Lato” („LʼEstate”), RV 315;
• Koncert nr 3 F-dur „Jesień” („LʼAutunno”), RV 293;
• Koncert nr 4 f-moll „Zima” („LʼInverno”), RV 297.

Utwory powstały do sonetów nieznanego autora. Wielu podejrzewa, że ich twórcą był sam kompozytor, który w partyturze wyraźnie zaznaczył, jaki fragment dzieła odnosi się do danego tekstu. Całość pięknie obrazuje cykl zmieniających się pór roku. W trakcie trwania utworu wyraźnie usłyszymy m.in. radość z budzącej się do życia wiosennej przyrody, śpiew ptaków, letnią burzę, odgłosy jesiennego polowania oraz prac i zabaw przy zbiorach, a także dźwięk trzaskającego lodu.

“Estaciones Porteñas”- Astor Piazzola

Astor Piazzolla to kolejny twórca, który ponad 200 lat po Vivaldim sięgnął w swej muzyce po temat czterech pór roku. Zrobił to oczywiście zupełnie inaczej niż barokowy twórca, w charakterystycznym dla siebie stylu tango nuevo. Pierwotnie zespół wykonujący dzieło składał się ze skrzypiec, fortepianu, gitary elektrycznej, kontrabasu i bandoneonu, ale na przestrzeni lat powstało wiele aranżacji utworu, zmieniających skład wykonawców.

“Estaciones Porteñas” powstało między 1965 a 1970 rokiem. Dzieło obrazuje cykl pór roku w Buenos Aires. Składają się na niego: “Primavera Porteña” (“Wiosna”) , “Verano Porteño” (“Lato”), “Otoño Porteño” (“Jesień”), a także “Invierno Porteño” (“Zima”).

Przyroda i żywioł wody

“An der schönen blauen Donau” – Johann Strauss

“Nad pięknym modrym Dunajem” to walc skomponowany w 1876 roku przez Johanna Straussa (syna), który obecnie stał się symbolem koncertów noworocznych. Początkowo walc ten był utworem chóralnym, choć sam kompozytor podszedł do tego pomysłu niechętnie. Wersja ta, nie spotkała się jednak z entuzjazm ze strony publiczność. Walc odniósł sukces dopiero jako utwór instrumentalny, którego prawykonaniem dyrygował sam kompozytor.

“Vltava” – Bedřich Smetana

“Wełtawa” autorstwa czeskiego kompozytora Bedřicha Smetany to koleje utwór w historii muzyki klasycznej, który obrazuje rzekę. Jest jedną z części poematu symfonicznego “Moja ojczyzna” (1872 – 1879). Utwór zabiera słuchacza w podróż z nurtem Wełtawy, zaczynając od dwóch małych źródełek, które następnie łączą się w wielką i silną rzekę. Odbiorca płynąc podziwia krajobrazy otaczające koryto rzeki, lasy, łąki i zamki, jest świadkiem chłopskiego wesela, a także ogląda nocny taniec nimf rzecznych.

“La Mer” Claude Debussy

“Morze” to przykład dzieła impresjonistycznego, które w 1905 roku napisał francuski kompozytor Claude Debussy. Sam twórca uznał, że piękna przyrody nie da się zobrazować dźwiękiem. Jedyne co można zrobić, to oddać jej nastrój muzyką. Pisał:

„Muzyk ma słyszeć najdelikatniejsze dźwięki i szepty przyrody, ma ujmować w tony wrażenia, które budzi w nim życie otaczającego świata: plusk kropel deszczu, oszałamiająca atmosfera południowej nocy, refleksy światła na wodzie czy radosny gwar świątecznej zabawy”.

Właśnie dlatego kompozytor nie narzuca określonego programu dla swojego dzieła, starając się jedynie oddać impresje, jakie towarzyszą mu w związku z tematem morza.

Trzyczęściowe dzieło “La Mer” to przepiękny, barwny utwór symfoniczny. Rozpoczyna go “De l’aube à midi sur la mer (“Od świtu do nocy”). W następnej części przechodzimy do “Le Jeu de vagues” (“Gra fal”), a na koniec odbiorca może posłuchać “Le Dialogue du vent et de la mer” (“Rozmowy wiatru z morzem”).

Przyroda w muzyce – dla odkrywców

“Finlandia” – Jan Sibelius oraz “Step” – Zygmunt Noskowski – przyroda i patriotyzm

“Finlandia Op. 26” to poemat symfoniczny skomponowany przez fińskiego kompozytora Jana Sibeliusa w 1900 roku. Choć istnieją w nim nawiązania do piękna tego kraju (podobnie jak w wyjątkowym koncercie skrzypcowym tego samego kompozytora), miał on w dużej mierze charakter polityczny. Ze względu na ówczesną rosyjską cenzurę, musiał być wykonywany pod różnymi nazwami, jak choćby “Radość z przebudzenia fińskiej wiosny”.

Kolejny poemat symfoniczny, stworzony tym razem przez polskiego kompozytora, to “Step” (1895-1897) Zygmunta Noskowskiego. Jest to kolejne dzieło, które pokazuje piękno przyrody, ale jednocześnie ukrywa powiązania patriotyczne oraz aluzje polityczne. Nie zmienia to jednak faktu, że w utworze słyszymy odgłos galopujących koni, szum skrzydeł ptaków, fujarki pastuszka oraz motywy folklorystyczne z Polski i Ukrainy.

Wszystkie elementy ilustracyjne wspomniane są w inwokacji do utworu, w której końcowym fragmencie wyraźnie podkreślona jest siła i stałość przyrody wobec burzliwych losów ludzkości: “Ty jeden tylko, wielki stepie, pozostałeś – wiecznie piękny i spokojny…”. Całość programu nawiązuje do “Trylogii” Sienkiewicza.

“Symfonia z Nowego Świata” – Antonin Dvořák

Nie ma chyba bardziej rozpoznawalnego utworu wśród twórczości czeskiego kompozytora Antonina Dvořáka, niż jego wyjątkowe dzieło Symfonia e-moll nr 9 “Z Nowego Świata”. Kompozytor napisał ten utwór w 1893 roku, kiedy to przebywał w Stanach Zjednoczonych. Choć kompozycja nie ma określonego programu, wyraźnie słychać w niej elementy ilustrujące piękno przyrody Ameryki oraz fascynację jej wielokulturowością. Dlatego właśnie słuchacz ma poczucie, że wraz z rozwojem dynamiki, utwór odkrywa nowe, niezdobyte dotąd lądy.

Kompozycja składa się z 4 części:

1. Adagia-Allegro molto;
2. Largo;
3. Scherzo: Molto vivace-Poco sostenuto;
4. Allegro con fuoco.

Sam kompozytor kilka razy wspominał, że jedną z jego inspiracji przy pisaniu tego dzieła był poemat Henry’ego Longfellowa “The Song of Hiawatha”, którego wpływ najwyraźniej słychać w kołysance murzyńsko-indiańskiej w drugiej części symfonii. Zdecydowanie warto wybrać się w muzyczną podróż z kompozytorem, pełną emocji i inspiracji ze świata.