Lutnictwo to owiana tajemnicą dziedzina rzemiosła artystycznego, w której sztuka łączy się z nauką i wiedzą zdobywaną przez pokolenia. Zajmuje się tworzeniem wybranych instrumentów strunowych, z których każdy posiada swoje wyjątkowe i unikatowe cechy. Lutnictwo to fuzja precyzji, wyczucia, wiedzy, a także kreatywności. Jej historia sięga już czasów późnego renesansu, a innowacyjne techniki stosowane przez największych przedstawicieli lutnictwa doprowadziły do powstania instrumentów, które swym niepowtarzalnym brzmieniem zachwycają do dziś.

Lutnictwo – instrumenty

Lutnictwo na pierwszy rzut oka kojarzy się głównie z tworzeniem skrzypiec. Skrzypce to jednak nie jedyne dzieło wychodzące spod palców lutnika. W jego pracowni możemy spotkać instrumenty wywodzące się z dwóch grup:

• instrumenty strunowe smyczkowe: skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas, viola da gamba, czy też lira korbowa;
• instrumenty strunowe szarpane: mandolina, lutnia, bałałajka, banjo, a także gitary (klasyczna, akustyczna, basowa, rezofoniczna, jazzowa, czy nawet elektryczna).

Lutnia to instrument, od którego wywodzi się powstała w XV wieku nazwa “lutnictwo”. W tamtym czasie obejmowała ona sztukę tworzenia i doskonalenia właśnie tego instrumentu. Natomiast jej dynamiczny rozwój nastąpił wraz z coraz to nowszymi instrumentami, które zaczęły pojawiać się w pracowniach lutniczych.

Lutnictwo – historia

Historia lutnictwa sięga czasów renesansu. Przez stulecia dziedzina ta doskonaliła się w swojej technice i kunszcie udowadniając, że do osiągnięcia perfekcyjnego i oczarowującego brzmienia instrumentu niezbędny jest aspekt ludzki. Kolejne pokolenia wspaniałych twórców czerpały z doświadczenia i odkryć swoich poprzedników, dążąc jednocześnie do osiągnięcia pożądanego ideału poprzez modyfikację nawet najdrobniejszych szczegółów procesu tworzenia.

Początki

Skrzypce najbardziej zbliżone do znanych nam dzisiaj modeli zaczęły powstawać w XVI wieku. Kolebką rozwoju lutnictwa stały się Włochy, a w szczególności takie miasta jak Cremona czy Brescia. Prężnie działały również ośrodki francuskie, a także te znajdujące się na terenach przyszłych Austro-Węgier.  Swoją pozycję w historii lutnictwa silnie zaznaczyło kilka rodów, które z pokolenia na pokolenie przekazywało sobie sekrety tworzenia najlepszych instrumentów. Mowa tutaj m.in. o tak sławnych nazwiskach jak Amati, Guarneri, Guadagnini, czy Stradivari.

Amati – ojciec skrzypiec

Za ojca współczesnych skrzypiec uznawany jest Andrea Amati. To właśnie jego instrumenty stanowiły fundament, na którym lutnictwo rozwijało się przez kolejne stulecia. Jako nauczyciel przekazał on swoją wiedzę “braciom Amati”, czyli synom: Antonio Amatiemu oraz Girolamo Amatiemu. Jednak to jego wnuk, Nicolo Amati, uznawany jest obecnie za najwybitniejszego przedstawiciela swojego rodu. Początkowo jego rzemiosło było silnie podporządkowane wpływom ojca (Girolamo). Z czasem jego instrumenty zaczęły jednak nabierać indywidualnych cech. Charakteryzowały się nowoczesnością oraz dużą precyzją wykonania.

Złota era

Twórczość Nicolo zapoczątkowała złotą erę lutnictwa cremońskiego, przypadającą na wiek XVII. To właśnie Amati wykształcił lub zainspirował tak sławne i ważne w historii lutnictwa postaci jak Antonio Stradivarii, Girolamo Amati II, Andrea Guarneri oraz Giovanni Battista Røgeri. Twórcy Ci ustanowili standardy rzemiosła i stworzyli instrumenty o wyjątkowych cechach dźwiękowych. Cremona stała się wtedy głównym ośrodkiem tworzenia skrzypiec i instrumentów strunowych.

Antonio Stradivari

Antonio Stradivari to artysta, którego instrumenty po dziś dzień stanowią ikonę światowego lutnictwa. Wielu uważa jego dzieła za niedościgniony wzór brzmienia i barwy instrumentu, a także wyjątkowego rzemiosła samego w sobie. Lutnik ten był aktywny pod koniec XVII i na początku XVIII wieku.

Eksperymentował z różnymi technikami i materiałami, w tym z zastosowaniem konkretnego lakieru i tajemniczym procesem obróbki drewna. Jego instrumenty posiadały charakterystyczny, wypukły korpus oraz niezwykle precyzyjnie określoną grubość płyty. Najstarszy zachowany egzemplarz pochodzi z 1666 roku. Najsłynniejszym instrumentem Stradivariego są skrzypce „Mesjasz”, których budowę ukończył w  1716 roku.  Instrument długo pozostawał w posiadaniu samego twórcy i dotrwał do dziś w prawie niezmienionej wersji. Drobnych modyfikacji dokonał w nim w XIX wieku francuski lutnik Jean-Baptiste Vuillaume. Obecnie skrzypce te wystawione są w angielskim muzeum Ashmolean w Oksfordzie.

Lutnictwo pomimo wielu badań i ekspertyz do dziś nie poznało tajemnicy fenomenu instrumentów Antonio Stradivariego. Podobno drewno, z których wykonywał swoje dzieła pochodziło w Wenecji, gdzie najpierw przez wiele miesięcy wchłaniało sole morski i minerały, leżakując w wodach laguny. Lakiery, których używał artysta były stworzone przez niego samego. Dodawał on do nich specjalnie wyselekcjonowane pigmenty w odpowiednich proporcjach. Niestety dokładna receptura tworzenia lakierów, a także inne tajniki kunsztu słynnego lutnika w dalszym ciągu pozostają nieznane.

Na słynnych “Stradivariusach” mieli okazję grać m.in. tacy polscy artyści jak Wieniawski, Lipiński, Huberman, a także Ogiński.

Ród Guarneri

Mniej więcej w tym czasie co Antonio Stradivari w Cremonie tworzył inny znany lutnik – Giuseppe Guarneri del Gesù (1698–1744). Miał on własny styl, a jego instrumenty do dziś znane są z potężnego i solidnego dźwięku. Niektórzy muzycy preferują właśnie ten rodzaj barwy oraz brzmienia bardziej, niż wspomnianą już twórczość A. Stradivariego.

Giuseppe był przedstawicielem rodziny włoskich lutników, która działała w XVII i XVIII w. w Cremonie, Wenecji i Mantui. Łączyli oni tradycję zaczerpniętą od N. Amattiego z innowacją A. Stradivariego. Słynna polska skrzypaczka Wanda Wiłkomirska miała przyjemność grać na skrzypcach Guarneriego z 1734 roku.

Lutnictwo w Polsce

Lutnictwo w Polsce również posiada swoją bogatą tradycję. Oto kilka wybitnych artystów, którzy wnieśli istotny wkład w polską szkołę lutniczą.

• Franciszek Ksawery Wurszt – urodzony z początkiem XIX wieku w Poznaniu, ceniony za jakość i kunszt wykonania oraz niezwykłą dbałość o detale
• Michał Ossowski – żyjący w pierwszej połowie XX wieku, którego instrumenty charakteryzuje ciepłe i dźwięczne brzmienie
• Wojciech Zygmuntowicz – wywodzący się z lutniczej rodziny Zygmuntowiczów, żyjący w Polsce, a następnie w Stanach Zjednoczonych. Jego instrumenty cieszą się uznaniem wśród profesjonalnych muzyków na całym świecie.
• Tadeusz Kawecki – wywarł istotny wpływ na rozgłos polskiej szkoły lutniczej. Znany przede wszystkim z tworzenia skrzypiec i wiolonczeli, o wybitnych walorach tonalnych.
• Jan Bobak – współczesny lutnik żyjący i tworzący w Zakopanem. Jego instrumenty cieszące się dużą popularnością wśród profesjonalistów, doceniane są za ciepłe i bogate brzmienie.

Polska szkoła lutnicza w dalszym ciągu dynamicznie się rozwija. Przyszli adepci tej sztuki mogą uczyć się i rozwijać w Akademii Muzycznej im. Ignacego Jana Paderewskiego w Poznaniu na kierunku “lutnictwo artystyczne”.

Manufaktura i produkcja masowa

Wiek XIX oraz XX stanowiły wyzwanie dla świata lutnictwa. Wszechobecna fabryczna produkcja masowa dotknęła również tę dziedzinę rzemiosła. Pojawiające się instrumenty fabryczne były przykładem tendencji do tworzenia dużych ilości produktów ze szkodą dla ich jakości.

Rozwiązanie takie nie zasługuje na zupełne przekreślenie. Dobrze sprawdza się ono w przypadku malutkich skrzypiec używanych na samym początku nauki, w rozmiarach typu 1/8; 1/4; czy nawet 1/2. Ze względu na ich małe wymiary nawet ręczna produkcja nie będzie w stanie wydobyć z nich pełnego brzmienia, a także nadać mu odpowiednio szlachetnej barwy. Należy również pamiętać, że dziecko bardzo szybko “wyrasta” z takiego instrumentu. Skrzypce fabryczne wydają się więc dobrym rozwiązaniem w takim przypadku, pozwalając na rozpoczęcie nauki przy stosunkowo niewielkim nakładzie finansowym, a także mniejszym strachu o uszkodzenie instrumentu.

Nie da się jednak ukryć, że masowa produkcja fabryczna nigdy nie dorówna instrumentom wychodzącym spod ręki mistrzów lutnictwa. Jest to zbyt złożony proces, wymagający nadzoru, zaangażowania, ogromnej wiedzy, a także indywidualności twórcy. Niepowtarzalne cechy instrumentu połączone z wyjątkowością ich późniejszego użytkownika stanowią mieszankę, która pozwala tworzyć unikalną magię sztuki.