Instrumenty dęte to narzędzia do przekazu tego, co powstaje, kiedy muzyka łączy się z żywiołem powietrza. Stanowią one solidny i barwny filar orkiestry symfonicznej, ale potrafią także tworzyć melodyjne opowieści w wersji solowej. 

Wszystko to odbywa się za sprawą drgającego wewnątrz instrumentu strumienia powietrza. Na barwę, głośność czy wysokość dźwięku wpływ mają m.in. takie czynniki jak: długość rury instrumentu, sposób wydobycia dźwięku, czy też materiał, z którego zrobiono instrument. Głównymi podgrupami są instrumenty dęte blaszane, drewniane, a nawet klawiszowe. 

Choć wszystkie instrumenty dęte należą do jednej drużyny, to każdy z nich stanowi dużą indywidualność i mocno odróżnia się od pozostałych. Wiele z nich kryje też małe sekrety, niewidoczne na pierwszy rzut oka. W tym artykule odkryjemy instrumenty dęte:

1. drewniane,
2. blaszane,
3. klawiszowe.

1. Instrumenty dęte drewniane

Czy instrument dęty drewniany na pewno jest z drewna?

Zazwyczaj kiedy mówmy o instrumentach dętych drewnianych, pierwszymi jakie przychodzą nam do głowy są te, wykonane głównie z drewna. Nic bardziej mylnego. Kryterium podziału nie odnosi się bowiem do materiału, z którego zrobiono instrument, ale z którego wytworzono element wibrujący, czyli w tym przypadku drewniany stroik. Zdarza się więc, że instrumentem dętym drewnianym nazywamy taki, który prawie w całości został wykonany z blachy lub tworzywa sztucznego.

Mechanizm gry

W tej grupie instrumentów, regulacja wysokości dźwięku podczas gry odbywa się zazwyczaj poprzez zakrywanie odpowiednich otworów za pomocą mechanizmu klapkowego. 

Kolejną ciekawostką jest fakt, że większość instrumentów dętych transponuje o określony interwał to, co jest zapisane w nutach. W praktyce oznacza to, że dźwięk który słyszymy jest inny od tego, który widzimy w partyturze.

Podgrupy

Instrumenty dęte drewniane mają też swój własny podział na mniejsze podgrupy. Tutaj znowu na pierwszy plan wysuwa się kwestia stroików. Z tego powodu można wyróżnić:

• jednostroikowe ( z pojedynczym stroikiem, gdzie słup powietrza wpada w wibrację pomiędzy stroikiem, a ustnikiem) np. obój, fagot i rożek angielski
• dwustroikowe ( w tym przypadku stroik umieszczony jest na końcu rurki, a słup powietrza drga pomiędzy jego dwoma elementami) np. klarnet, saksofon
• instrumenty z „wargą” (czyli z ostrą krawędzią, gdzie stroik jest nieco ukryty i niewidoczny) np. flet poprzeczny

Najbardziej popularni przedstawiciele grupy

Do najbardziej znanych instrumentów z grupy dętych drewnianych zaliczamy:

• flety – prosty, poprzeczny, altowy oraz piccolo
• fletnia pana
• obój (posłuchaj tutaj)
• rożek angielski (posłuchaj tutaj)
• klarnet i klarnet basowy (posłuchaj tutaj)
• fagot oraz kontrafagot (posłuchaj tutaj)
• saksofon altowy, tenorowy i sopranowy (posłuchaj tutaj)
• dudy

2. Instrumenty dęte blaszane

Instrumentem dętym blaszanym nazwiemy ten instrument, który posiada metalowy ustnik. Ta grupa instrumentów jest nieco mniej myląca, ponieważ tutaj już nie tylko ustnik właśnie, ale zazwyczaj cały instrument jest wykonany z metalu. W przypadku tych instrumentów, drgającym „stroikiem” stają się usta wykonawcy. 

Historia i znaczenie

Instrumenty dęte blaszane stanowią wyjątkową grupę, której korzeni możemy szukać już w prehistorii. Prymitywne prototypy dzisiejszych instrumentów miały na początku zadanie bardzo praktyczne, polegające na zwiększeniu siły ludzkiego głosu. Z czasem, zaczęły też służyć do nadawania sygnałów. 

Pierwszą inspiracją dla instrumentów dętych były ludzkie ręce, układane odpowiednio w kształt „rurki” lub „trąbki”. Później zaczęto zastępować je naturalnymi materiałami, takimi jak wydrążone patyki, muszle, czy zwierzęce rogi, które kształtem najbardziej przypominały współczesne instrumenty. Odpowiednio udoskonalane rogi zaczęły odgrywać coraz to większą rolę w technikach militarnych, podczas polowań czy nawet w kwestiach symboliki. 

Przełom w technice gry

Najbardziej „ucywilizowanym” instrumentem wywodzącym się bezpośrednio z rogu była „trąbka sygnałowa”. Choć przyjmowała ona różne kształty, jej długość była stała, co dawało wykonawcy dość ograniczone pole manewru w kwestii skali instrumentu i liczbie możliwych do wydobycia dźwięków. 

Wszystko zmieniło się w 1813 roku, za sprawą wynalezienia wentyli. Wentyl to potoczna nazwa zaworu pneumatycznego. Umożliwia on regulację ciśnienia w zamkniętych zbiornikach. W przypadku instrumentów dętych blaszanych, zawory te włączają do korpusu dodatkowe rurki (krągliki). Dzięki temu słup powietrza staje się odpowiednio dłuższy, co zwiększa pole manewru w wysokości wydobywanego dźwięku. 

Główni przedstawiciele instrumentów dętych blaszanych

• trąbka (posłuchaj tutaj)
• kornet
• trąbka sygnałowa
• waltornia (posłuchaj tutaj)
• puzon (posłuchaj tutaj)
• tuba i eufonium – tuba barytonowa (posłuchaj tutaj)
• suzafon

3. Instrumenty dęte klawiszowe

Instrumenty dęte to nie tylko te, do których wykonawca bezpośrednio wdmuchuje powietrze. Wśród tej grupy instrumentów znajdują się również takie, w których proces ten przejmuje miech lub urządzenie sprężające. Długość słupa powietrza oraz jego dopływ regulują tutaj nie wentyle czy mechanizmy klepkowe, ale klawisze klawiatury i mechanizm rejestrowy.

Do takiej grupy instrumentów możemy więc zaliczyć te, które na pierwszy rzut oka wcale z instrumentami dętymi się nie kojarzą. Są to m.in. organy, harmonijki klawiszowe i ustne, akordeon(posłuchaj tutaj), bandoneon, czy też fisharmonia.

Instrumenty dęte to ważna i różnorodna grupa, z piękną historią w tle. Jak się okazuje, nie wszystkie jej cechy są oczywiste i widoczne na pierwszy rzut oka. Warto przyjrzeć się jej bliżej i sprawdzić, jakie jeszcze ciekawostki kryją w sobie poszczególne instrumenty.